Waarom ik?

Toen Maria mij vroeg haar tentoonstelling te openen, vond ik het een grote eer. Daarna kwam de vraag op: “Waarom ik?” Omdat ik doceer in Russische kunstgeschiedenis en daardoor een objectieve mening kan geven? Of omdat ik verliefd ben op haar schilderijen? Maar verliefd zijn betekent , zoals iedereen weet, al snel subjectiviteit en alles geweldig vinden. Maar die korte zelfanalyse heeft mij goed gedaan. Het professionele oog van een echte fan is een mooie combinatie.

Het begin – De Praagse Lente

Kunstenaars moeten vaak heel lang nadenken om het moment te noemen waarop hun artistieke ontwikkeling echt begon. Maar Maria weet dat zonder enige twijfel: ’Dat was in 1968, tijdens de Praagse Lente!’ Toen bezocht zij voor het eerst Tsjechië en maakte er kennis met de bekende en zeer bijzondere kunstschilder Vladimir Komárek. Die heeft grote invloed op haar denken over kunst gehad. Iemand die in die tijd in Tsjechië is geweest, kan de sfeer van vrijheid en het gevoel van een nieuw leven nooit meer vergeten. En dat geldt ook voor het einde dat daaraan door Sovjet tanks werd gemaakt.

Tekenen was altijd een van haar passies

Tekenen was voor Maria van jongs af aan een van haar passies. Nog op school en later op de kweekschool werd haar werk door leraren bewonderd en haar studiegenootjes riepen vaak haar hulp in bij opdrachten.
Het is daarom niet verwonderlijk dat zij haar talent via tal van cursussen en lessen van verschillende kunstenaars wilde ontwikkelen. Dat vond de bekroning in haar toelating tot, en studie aan, de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Grote leermeesters als Willem den Ouden en Paul Overhaus hebben haar gevormd. Zelf zeg Maria: “Oh, wat waren zij streng!!! Hoe vaak heb ik niet met het hart in de keel mijn werk bij hen moeten verdedigen. ”
En iedereen weet nu dat je in de loop van je kunstenaarschap je steeds meer bent gaan toeleggen op het schilderen van stillevens, landschappen en portretten, vaak op een expressieve manier en meestal met olieverf.

Haar stijl is geïnspireerd door

Het is duidelijk dat Maria’s stijl van schilderen is geïnspireerd door de grote expressionisten van de vorige eeuw. Zij heeft daarbij zelf de namen genoemd van Matisse, Picasso en Schmidt-Rottliff. Als Russin kan ik daar de namen aan toe voegen van Russische expressionisten aan wie ik denk als ik naar schilderijen van Maria kijk - De vroege werken van Malevich, Chagal (het bekende portret van zijn zuster), de vroege Kandinsky ( Huizen in Moernau, Zomerlandschap, Herfst in Bieren) en bovenal het werk van Alexej Jawlensky.
Ik praat dan in het bijzonder over de periode waarin Kandinsky en Jawlensky met een paar anderen de kunstenaarsvereniging ‘Der Blaue Reiter’ vormden en Kandinsky zijn theorieën over de psychologische effecten van kleuren en klanken op de menselijke ziel publiceerde.

Een eigen stijl

Maar Maria’s schilderijen zijn niet een nadoen van deze grote namen. Zij heeft vol-uit haar eigen zeer herkenbare stijl ontwikkeld. Ze speelt veel met onverwachte kleuren en gebruikt onverwachte perspectieven. Zij werkt bijna altijd met kleuren zoals zij direct uit de tuben komen. Pure en krachtige kleuren. Wij noemen dit – fauvistisch. Dat fascineert mij, ik word er vrolijk van.
Ook haar thema’s staan ver van genoemde schilders, zijn meer gericht op het persoonlijke, het bijzondere en het intieme. Concrete onderwerpen vormen de basis van haar stillevens, landschappen of portretten van mensen die zij ken.

Haar drie genres

Hoe is het mogelijk dat zij deze drie grote genres tezelfdertijd aandurft. In alle drie wisselt zij een soms simpele romantisch- poëtische manier van afbeelden, opeens af met gevaarlijk gedurfde, soms bijna mysterieuze composities.
Ik vind ook haar recente ontwikkeling van technieken in landschappen heel apart. Die mooie brug en die cipressen in een soort van pointillisme zijn gemaakt met gebruik van een mes.
Rusland is een land met een heel rijke traditie in het schilderen van landschappen, van onze ruige natuur en unieke panorama’s. Wij zijn in het bijzonder bekend door echt realistische schilderijen van soms gigantische afmetingen, met schilderijen die met geen mogelijkheid in deze ruimte passen. Je hebt een veelvoud van deze muren van De Waag nodig voor een stuk van Shishkin of Levitan.
Een kenmerk van Maria’s landschappen is voor mij dat deze vaak juist niet realistisch zijn, omdat het primaire doel van de kunstenares niet het weergeven van de werkelijkheid is, maar van emoties. Daarom de combinatie van paars met geel en rood met helder blauw. Heel vaak doen die groene bomen ons denken aan haar favoriete Italië. Warmte, akkoorden van kleuren, soms agressiviteit van kleuren.
Ik heb bij Maria nog nooit een winterlandschap gezien. Dus…geen liefde voor sneeuw. Of geen liefde voor de kleur wit. Die mis ik (ja ik erken het: dit is heimwee naar mijn moederland). Maar misschien moet ik je een keertje naar de Russische winter meenemen. Gewoon om de expressie van koude en zilveren sterren aan de hemel te laten ervaren.
Binnen Maria’s eigen stijl wil ik speciaal iets over haar zware donkere omlijningen zeggen. Veel kunstenaars gebruiken deze methode, maar toch zie ik in Maria’s doeken geheel eigensoortige lijnen.

Herkenbaarheid

Ik kan hierbij een eigen ervaring over haar herkenbaarheid vertellen. Ik heb jaren geleden in het huis van Harry en Marianne Blom het portret van twee jongens gezien. “Interessant werk”, dacht ik. “Heel originele kleuren, bijzondere oog uitdrukkingen!” Maar op een feestje vraag je niet naar achtergronden.
Misschien een jaar later heb ik op een totaal ander feest het portret van Johan Olde Kalter, toen de hoofdredacteur van De Telegraaf, gezien en daarbij heb ik direct gedacht – “Het lijk wel op dat werk in het huis van de familie Blom”. Maar ik heb opnieuw niets verder gevraagd. Misschien nog een paar jaren later, was ik op zoek naar Italiaanse delicatessen en kwam ik naar een website van Paul van Raalten import over de beste olijfolie en truffels. En zo kom ik op een dag in contact met Maria, een vrouw dag aan dag aan het werk in haar atelier aan huis. Daar zag ik opeens het verband met de eerder genoemde schilderijen en ontdek ik de naam Maria van Raalten. Zo ingewikkeld zijn soms de wegen die naar iemand die je bewondert, leiden .

De portretten

Alles overziende wil ik zeggen dat de portretten de essentie van het werk van de schilderes Maria van Raalten vormen. Over het algemeen praat Maria niet zoveel. Zij is ook bescheiden in het geven van haar oordeel over andere mensen; heel beschaaft. Zij drukt haar visie het beste uit in haar eigen werk. Haar kijk op de dingen is laconiek, open, met een pittige uitdrukkingskracht, soms naturalistisch tot bijna cynisch. Het gaat haar niet om de precieze verhoudingen in haar onderwerp, maar boven al om het weergeven van een eigen innerlijke visie. Haar indrukwekkende psychologiserende zelfportretten en portretten die Maria van haar vrienden en kennissen maakt, prijs ik. Zij fascineren mij niet alleen omdat je haar liefde en passie voor al die mensen duidelijk ziet, maar ook door het idee dat je, als vreemde, deze mensen ook kunt begrijpen. Voor mij zijn haar portretten als een pagina groot interview waarin je de diepere kant van iemand leert kennen. Best gevaarlijk, heel karakteristiek uitgedrukt.
Kijk naar het portret van Jane Sharp – Amerikaans wetenschapper, gedurfd analiste, kunsthistorica met als specialisatie Russische moderne kunst. Je kunt een van haar boeken op het schilderij achter haar in de boekenkast zien liggen.
Kijk naar het portret van Eran – Australische wetenschapper, introvert en voormalige jeugdkampioen dammen.
Zie daar Danielle – zij is hier echt kritisch, observerend. Danielle is in de laatste dagen een ster geworden. Alle plaatselijke kranten hebben haar portret gekozen als illustratie bij artikelen over Maria’s tentoonstelling hier in de Waag. En daar is Caroline –Tsjechisch operazangeres. De elegantie zelve .
Dan John - een plezierig en aangenaam mens. Iedereen kan dat zien. En George Moormann, de Haarlemse stadsdichter die haar vorige tentoonstelling hier in de Waag opende. Maria hoopt dat zijn poëzie in dit werk doorklinkt.

Klank en kleur

Tot slot nog even terugkomend op de relatie kleur en klank.
Het concept dat kleur en muzikale harmonie verbonden zijn, heeft een lange geschiedenis. De Britse wetenschapper Sir Isaak Newton heeft dat nader uitgewerkt. Ook de schilder Kandinsky vergeleek zijn kleuren met klanktonen. Hij geloofde dat het maken van muziek heel erg vergelijkbaar is met het maken van schilderijen. Voor hem was groen – als de toon van een viool. Licht Blauw – een fluit, blauw – de cello, donker blauw – de contrabas, rood –de trompet, oranje – een gemiddelde kerkklok en violet – een fagot.
Zo’n twintig jaar lang heeft Maria klassieke piano gestudeerd. Om zich beter op het schilderen te kunnen concentreren, is zij een aantal jaren geleden gestopt met pianospelen. Maar ik ben er van overtuigd dat wanneer wij intens naar haar schilderijen kijken, dat we dan muziek horen….
 

Roes tussen bezieling en bezatting